موسیقی در اصطلاح شرع

حساس ترین نقطه بحث که نقش اساسی در استنباط حکم شرعی موسیقی دارد این است که بدانیم مراد از موسیقی که موضوع حکم شرعی قرار گرفته است چیست؟

کاربران گرامی، از آن جا که این واژه، کلمه ای یونانی بوده و هیچ اثری از آن در منابع دینی (کتاب و سنت) و کتابهای لغت عربی دیده نمی شود و نیز با توجه به مفهوم عامی که از موسیقی بیان گردید (نغمه های موزون انسانی و صوتهای موزون به دست آمده از ابزار موسیقی) از این رو، لازم است، به تبیین دو موضوع غنا (خوانندگی و استعمال آلات لهو، طرب یا معازف (نوازندگی) که به ترتیب، معادل موسیقی آوازی و موسیقی سازی در زبان عربی و منابع دینی می باشند، بپردازیم.

از دو موضوع یاد شده، استعمال آلات موسیقی بین فقها و ادیبان امری روشن بوده و از جنبه موضوعی چندان مورد بحث نمیباشد؛ لذا بحث اصلی را به تبیین موضوع «غنا، اختصاص می دهیم.

* الف – مفهوم غنا در لغت و منابع فقهی

در مفهوم این واژه اختلاف زیادی بین لغویین و نیز فقها به چشم می خورد؛ به حدی که محقق نراقی پانزده تعریف برای آن ذکر کرده است:

«۱ – صدای طرب آور. ۲ – صورتی که مشتمل بر ترجیع باشد. ۳- صوتی که مشتمل بر ترجیع و اطراب باشد. ۴- ترجیع (بازگرداندن صدا در حلق). ۵- تطریب. ۶ – ترجیع با تطریب. ۷ – بلند نمودن صدا به همراه ترجیع آن. ۸- کش دادن صدا. ۹ – کش دادن صدا به همراه ترجیع با تطریب یا هر دوی آنها. ۱۰ – زیبا کردن صدا. ۱۱- کش دادن صدا و پیاپی نمودن آن. ۱۲ – صدای موزونی که دربردارنده مفهوم بوده و قلب را تحت تأثیر قرار دهد. ۱۳ – آن صوتی که در زبان فارسی «سرود» نامیده می شود. ۱۴ – آن صوتی که عجم آن را دو بیتی می نامد. ۱۵ – غنا، لفظی است که در معنای آن باید به عرف رجوع نمود.(۱)

علاوه بر معانی و تعاریف ذکر شده، معانی دیگری نیز در برخی کتابهای لغت و منابع فقهی، برای «غنا، بیان گردیده که با ضمیمه معانی قبل، حدود سی معنا خواهد بود. این معانی عبارتند از:

مطلق صوت (۲). زیبایی ذاتی صدا(۳). لهو در صورتی که قصد شخص (خواننده) لهو باشد یا صوت لهوى(۴). صوتی که مناسب مجالس لهو بوده و برای آن فراهم شده باشد (۵). صوت موزونی که شأنیت و صلاحیت ایجاد طرب را در شنونده متعارف داراست.

می باشد(۱). صوتی که مناسب با برخی آلات لهو و رقص باشد (۲). نغمه های موزون و پیاپی (۳). تغرید (۴). ترتم (۵). صدایی که مشتمل بر ته باشد (۶). صوتی که مشتمل بر کلام لهو یا همراه با آلات لهو باشد (۷). صوتی که در عرب بدان غنا گفته شود اگرچه طرب آور نباشد (۸). صوتی که مشتمل بر ترجیع بوده اگر چه طرب آور نباشد.(۹)

محقق : حامد امجدیان

١- مستند الشیعه: ۱۸ / ۱۸۲ – ۱۸۳:… ان کلمات العلماء من اللغویین والأدبا والفقهاء مختلفه فی تفسیر الغناء ففتره بعضهم بالصوت المطرب واخر بالصوت المشتمل على الترجیع وثالث: بالصوت المشتمل على الترجیع والأطراب معا ورابع بالترجیع وخامس بالتطریب وسادس بالترجیع مع التطریب وسابع برفع الصوت مع الترجیع وثامن بمد الصوت و تاسع بمده مع احد الوصفین او کلیهما وعاشر بتحسین الصوت وحادی عشره بمد الصوت وموالاته. وثانی عشر (وهو الغزالی) بالصوت الموزون المفهم المحرک للقلب … الا ان بعض أهل اللغه فسره بمایقال له بالفارسیه «سرود» ایضا. وحکی عن صاحب الصحاح انه قال : الغناء ما یسمیه العجم «دو بیتی» وقال بعض الفقهاء: انه یجب الرجوع فی تعیین معناه الى العرف.

۲ – المصباح المنیر: ۲/ ۱۲۶ (الغناء: الصوت).

۳- غنا و موسیقی: ۲/ ۱۵۱۳، نقل از: الروضه الغناء فی تحقیق معنى الغناء، تألیف شیخ محمدرضا اصفهانی. ۴- همان: ۱۵۱۴.

۵- همان: ۱۵۱۳ – ۱۵۱۴.

نینوایان